از هر دری که وارد شویم و به هر صحنی که برسیم، به محض ورود چشممان به تابلوهای اذن دخول می‌خورد. چند دقیقه‌ای می‌ایستیم برای قرائت آن، تا با اجازه صاحب خانه وارد این حرم و بارگاه شویم. اگر به اطراف دقت کنیم در تمام فضاها تابلوهای کوچک و بزرگی نصب شده که همگی به یک نشانی می‌رسند؛ نشانی مقصدی که همه برای رسیدن به آن، اینجا هستند.
طراحی هر کدام از این تابلوها و کتیبه‌ها در مرور زمان اتفاق افتاده و در ادامه منجر به ساخت و پیدایش یک قاب زیبا و مفهومی شده است. علاوه بر این، ساخت، نوسازی و نگهداری آن‌ها در گذر زمان امری مهم تلقی می‌شود که به همت سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر انجام گرفته است.
سعید مهرپویا، معاون برنامه ریزی و مطالعات سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار قدس اطلاعاتی درباره اقدام اساسی این سازمان در ساماندهی و بازسازی تابلوهای حرم مطهر ارائه داده است.
آغاز ساماندهی تابلوهای اطلاع‌رسانی حرم مطهر
تغییرات در تابلوهای بخش‌های مختلف حرم مطهر رضوی از سال ۱۳۹۸ کلید خورده است. در این سال تولیت محترم در مأموریتی به سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر، ساماندهی تابلوهای اطلاع‌رسانی و راهنمایی در حرم مطهر را به این سازمان می‌سپارد. با توجه به اهمیت و تخصصی بودن موضوع، یک نشست تخصصی با حضور افراد خبره در سازمان عمران ترتیب داده می‌شود. در این جلسه، کارشناسان گرافیک، گرافیک محیطی، طراحی صنعتی و معماری حاضر می‌شوند و برایند مباحث را در قالب یک بیانیه تنظیم می‌کنند، بیانیه‌ای که در واقع نقشه راهی می‌شود برای ساماندهی تابلوهای حرم مطهر.
سعید مهرپویا با اشاره به زمان‌بندی فشرده در اجرای این طرح عمرانی می‌گوید: در بیانیه موضوعات مهمی را موردتأکید قرار دادیم؛ نگرش سیستمی و یکپارچه‌سازی، بازتولید و هویت فضای حرم مطهر، خوانا بودن تابلوها، حفظ هویت بصری حرم مطهر، جذابیت و خلاقیت تابلوها، جانمایی درست، اختصار در متن، استانداردسازی اطلاع‌رسانی در متون، مواد و مصالح استفاده شده، دوام و استحکام تابلو، انسجام تابلو و طرح با فضاهای حرم مطهر و تطبیق با فناوری.
معاون برنامه ریزی و مطالعات سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی در ادامه اضافه می‌کند: در بررسی تمام این موارد و نکاتی که در کار اولویت داشت، این موضوع در نظر گرفته شد که طراحی تابلوها سبد بزرگ‌تری از مسائل و ملزومات زیارت را شامل شود، به این ترتیب که تمام مبلمانی که قرار است در آینده در فضای حرم مطهر به کار گرفته شود از این خط فکری که یک هویت و زبان طراحی واحد را نشان می‌دهد، تبعیت کند. وقتی از مبلمان نام می‌آوریم، می‌توانیم به مواردی مثل سطل زباله، قفسه قرآن، جامهری و... اشاره کنیم.
انتخاب گروه طراحی با یک فرایند کامل
با توجه به بیانیه نشست کارشناسی، بهره‌مندی از گروه‌های توانمند در پیشبرد کار، جزو اولویت‌های کاری سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر قرار گرفت. مهرپویا می‌گوید: با توجه به ابعاد پروژه و حساسیت‌هایی که در نظر گرفته بودیم، استفاده از گروه‌های مشاور و برگزاری مسابقه برای دریافت طرح‌ها را از دستور کار خارج کردیم، سپس تحقیقات جامعی داشتیم و پنج گروه را که توانایی کار در این ابعاد را داشتند، شناسایی کردیم.
او ادامه می‌دهد: برای پنج گروه منتخب دو مرحله کار در نظر گرفتیم. یک مرحله بازدید از حرم مطهر بود و در ادامه بر محور مسابقه سعی کردیم سلیقه و ذائقه این گروه‌ها را شناسایی کنیم که این ذائقه تا چه اندازه با فضای حرم مطهر و نگاهی که ما داریم سازگاری دارد. برای اینکه گروه‌های شرکت‌کننده انگیزه داشته باشند و بهترین کار خود را ارائه دهند، یک کمک‌هزینه هم در نظر گرفتیم که طرح و آثار خود را ارائه دهند.
گروه‌های منتخب در یک فرصت دوماهه طرح‌های خود را آماده کردند و به سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر ارائه دادند. در این زمان نوبت به داوری طرح‌های رسیده بود. معاون برنامه ریزی و مطالعات سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی می‌گوید: داوری طرح‌های ارائه شده با حضور کارشناسان گرافیک، طراحی صنعتی، گرافیک محیطی و معماری انجام و پس از مشخص شدن رتبه اول، کار با گروه طراحی آغاز شد. نکته قابل‌ذکر در این خصوص این است انتخاب تیم طراحی در فرایندی سالم، رقابتی و کارشناسی شده پیش رفت.
در فرصت دو ماهه طراحی گروه‌های منتخب، سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر هم جانمایی تابلوها، تعداد تابلوها و تیپ تابلوها را بررسی کرد و در اختیار گروه طراح قرار داد. مهرپویا اظهار می‌کند: پس از طی شدن این روند، گروه طراح در یک بازه پنج ماهه گونه‌بندی و تعداد تابلوها را شناسایی کرد و جلسات متعددی با حوزه‌های مختلف مدیریتی در حرم مطهر برگزار کردیم تا همه واحدهای ذی‌نفع و ذی‌ربط درباره جانمایی نظر بدهند. پس از آن با حضور تیم طراح و بررسی ابزار، مصالح و محتوا، مشخص شد هر تابلو یک شناسنامه فنی و محتوایی داشته باشد.
نخستین نمونه تابلوها زیر ذره‌بین کارشناسی
پس از طراحی دقیق و طی شدن یک فرایند ظریف درخصوص تمام جزئیات ساماندهی تابلوها، این طرح به پختگی کامل رسید و دو گروه سازنده شناسایی شدند تا کار ساخت را پیش ببرند. سعید مهرپویا می‌گوید: در کنار تیم طراح و گروه‌های سازنده، یک مدیر پروژه تعیین شد تا بر تمام جزئیات کار، ازجمله رنگ، طرح، مصالح، فلز و... نظارت شود. رعایت این نکات با توجه به اینکه تابلوها در مکان‌های روباز نصب می‌شوند حائز اهمیت بود.
گروه طراح و گروه سازنده، نخستین نمونه کارهای خود را به صحن غدیر بردند. معاون طرح و برنامه سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی عنوان می‌کند: صحن غدیر به عنوان نخستین مکان متبرک نمونه انتخاب شد تا نخستین تابلوها در آن محدوده نصب شود. به این ترتیب از هر نمونه تابلو یک مورد ساخته و نصب شد.
پس از نصب تابلوها در صحن غدیر، نوبت به ارزیابی در یک فرایند حدود یک ساله رسید. مهرپویا توضیح می‌دهد: در نخستین مرحله، از تولیت معزز آستان قدس رضوی، حاج‌آقای مروی دعوت کردیم نمونه کارها را ببینند و نظرشان را مطرح کنند. ایشان خواستند جمع خبره‌تری برای این امر معرفی شوند و در ادامه از مدیران وقت وزارت ارشاد دعوت کردیم و این افراد پس از بازدید، نکاتی را از باب ویرایش مطرح کردند. در مرحله بعدی گروهی از خبرگان گرافیک محیطی و معماری نتیجه کار را بررسی کردند و در نهایت در جلسه‌ای با حضور مدیران حرم مطهر، وضعیت تابلوهای ساخته شده را با آن‌ها در میان گذاشتیم. سعی کردیم بخشی از نکات مطرح شده را اعمال و نظر افراد را جلب کنیم در برخی موارد هم آن‌ها را اقناع کردیم.
جلب رضایت حداکثری زائر
با چکش‌کاری پایانی، ساماندهی تابلوهای حرم مطهر وارد فاز اجرای نهایی شد؛ پیمانکار تعیین شد و تحت نظارت دقیق سازمان عمران کار ساخت و نصب تابلوهای حرم مطهر را پیش برد. کاری که در سال ۱۴۰۰ آغاز شده بود، بالاخره در فروردین امسال به پایان رسید. مهرپویا توضیح می‌دهد: تابلوهای راهنما و اطلاع‌رسان زائران در فضای باز حرم مطهر به صورت کامل نصب شده است. البته بنا به نیاز، همچنان تابلوهایی در فضاهای دیگر از جمله اماکن متبرکه سرپوشیده نصب خواهد شد که کار مطالعاتی در خصوص این تابلوها ادامه دارد.
وی در ادامه با اشاره به جزئیات بیشتر تابلوها می‌گوید: تابلوها در صحن‌ها و بست‌ها نصب شده‌اند که زائران را به سمت مضجع شریف و سایر اماکن حرم مطهر راهنمایی می‌کنند. برخی تابلوها در دو رو دارای اطلاعات هستند. در یک رو که زائران به سمت مضجع نورانی حرکت می‌کنند، اطلاعات راهنما را می‌بینند، در پشت تابلو هم زمانی که در حال خروج هستند اطلاعات متناسب را دریافت می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: تابلوهای اذن ورود هم به واسطه قداست و حس و حال زائر شرایط ویژه‌ای دارند. در طراحی و ساخت این تابلوها خوانا بودن در شب و همچنین زیر تابش آفتاب رعایت شده است. ۱۴ تابلو از این نمونه در مسیرهای ورود زائران به حرم مطهر نصب شده است. علاوه بر این، تابلوهای سردر فضاها هم در صحن‌ها نصب شده‌اند که رنگ طلایی و سفید برای قلم، رنگ سبز و آبی برای زمینه و رنگ خاکستری برای قوس‌ها به کار گرفته شده است. در کنار تمام متن‌ها از پیکتوگرافی نیز برای راهنمایی زائران استفاده شده است.
در بیشتر تابلوهای نصب شده در حرم مطهر، با توجه به ضرورت نیاز زائران مختلف، چند زبانه بودن هم لحاظ شده است.
مهرپویا در پایان درباره این پروژه می‌گوید: پروژه ساماندهی تابلوهای حرم مطهر، پیچیده و در عین حال جذاب بود که نمونه مشابه در کشور نداشته است. در این طرح تلاش شد رضایت زائران و کارشناسان جلب شده و کمترین آسیب به فضای بصری حرم مطهر وارد شود. در حال حاضر با الهام از طرح‌هایی که سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر برای تابلوها اجرا کرده نمونه‌های مشابه در اماکن مقدس در نجف، کربلا و سامرا در حال اجراست.
نظر شما